निवडक धनंजयच्या निमित्ताने....

परवा प्रकाशित होणार्‍या “निवडक धनंजय – तृतीय नेत्र” या स्मृतिग्रंथामधे तीन महनीय व्यक्तींचा सहभाग आहे. सुप्रसिद्ध लेखक यशवंत रांजणकर, रमेश के. सहस्त्रबुद्धे आणि धनंजयच्या मुखपृष्ठापासून ते आतील सजावटीचे सर्वेसर्वा चित्रकार र. स. कंटक. या तिघांनी आणि अर्थातच सर्वांनीही धनंजयवर, ती. अण्णांवर निस्पृह प्रेम केलं. अण्णांच्या कामातील आत्मियता, एकाग्रता, विषयाचा वेध घेण्याची वृत्ती, प्रत्येकाशी ममत्वाने –प्रेमाने बोलण्याची अंगभूत सवय.... किती गुण एकाच व्यक्तीच्या ठिकाणी असावेत?

या तीनही महनीय व्यक्तिंशी माझा नेहमीच संवाद असतो. दरखेपेस भरभरून बोलणं, जुन्या आठवणी जागवणं हे घडतच असतं. खरं तर तो त्यांच्या करीअरच्या सुरूवातीचा, उमेदीचा काळ. त्यांच्या बोलण्यातून अक्षरश जोमाने काम करण्याचं ट़ॉनिकच मिळत असतं.

ती. अण्णांनी यशवंत रांजणकरांचा पहिला कथासंग्रह ‘आराधना’ प्रकाशित केला होता. त्याचे मुखपृष्ठ कंटकांचं होतं. छोटेखानी समारंभात ह्या पुस्तकाचं प्रकाशन प्रा. वि.ह.कुलकर्णी यांच्या हस्ते झालं होतं. तेव्हा ताज्या दमाचे लेखक असलेले रांजणकर आठवणी जागवताना आजही सांगतात की, त्यांना लेखक म्हणून पहिले मानधन अण्णांनी आणि बा.द. सातोस्कर (संपादक, प्रकाशक – दै. गोमंतक, गोवा) यांच्याकडून मिळालं होतं.

र. स. कंटकांनी तर धनंजय आणि चंद्रकांतचा कलाविभाग केवळ एकहाती सांभाळला एवढंच नव्हे तर अप्रतिम रेखाचित्रं, मुखपृष्ठाकरिता केलेले विविध प्रयोग आजही तितकेच ताजे आहेत. अण्णांनी त्यांच्यातली गुणवत्ता, प्रतिभा हेरूनच त्यांच्या सृजनशीलतेला पूर्ण मुभा दिलेली होती. धनंजयची शीर्षकं, सुलेखन , कथांची शीर्षकं यांतले वैविध्य तर थक्क करणारेच! कंटकांचे रिअॅलिस्टिक, कोलाज, ग्राफिक्स तर अप्रतिम होतेच शिवाय पेंटींग(वॉटर कलर), सिंगल कलर(ब्लॅक अॅण्ड व्हाइट), तर कधी फक्त २-३ रंगात(लाल, पिवळा, निळा)च चार रंगांचा इफेक्ट आणणं....यातलं पोटातलं गुपित असं की, त्यामुळे चौथ्या काळ्या रंगाचा खर्च वाचतो.... हे प्रकाशकाची काळजी घेत केलेले प्रयत्न वाखाणण्याजोगेच!

अंकाला लेखकांचं साहित्य जसं उठाव आणतं त्याचप्रमाणे त्याला अनुलक्षून असलेली चित्रं, शीर्षकं, मुखपृष्ठ, अनुक्रमणिका, कथाचित्रं अशांचाही परिणाम फार मोठा असतो. ह्या दोन्ही गोष्टी परस्पर पूरक ठरल्यास वाचनाचा आनंद, समाधान अनेक पटींनी वाढतं.

या बरोबरच अंक हाती पडला की संपूर्ण कथा, कादंबरी काही लगेच एका नजरेत वाचून होत नाही. अशा वेळी वाचकाचं पहिलं लक्ष जातं ते पानपूरके आणि चौकटींकडे. अतिशय थोडक्यात, अल्प शब्दांत माहितीपूर्ण चौकटी देण्याची प्रथा धनंजयने सुरू केली. यात अगदी पहिल्या अंकापासून रमेश के. सहस्त्रबुद्धे यांचा त्याकरिता सहभाग लाभला. धनंजयला रहस्यकथांचा बादशहा अशी उपाधी मिळाली आहे तशी चौकटींचा बादशहा अशी सहस्त्रबुद्धे यांना मिळायला हरकत नाही. सहस्त्रबुद्धे आणि माझी ओळख व्हायला एक इव्हेंट कारण ठरला. सहस्त्रबुद्धेंच्या करीअरची सुरवातच चित्रपट माध्यमातून झालेली. पुण्याच्या फिल्म इन्स्टिट्युटमधे त्यांनी फिल्म अॅप्रिसिएशनचा कोर्स केला आणि तिथेच काही वर्षे कामही केलं. १९६८च्या सुमारास नॉव्हेल्टी थिएटरमधे फिल्म इन्स्टिट्युटचे गॅदरिंग होतं. त्याचा पास त्यांनी अण्णांना दिला. माझं सिनेमावेड अण्णांना ठाऊक असल्याने त्यांनी तो पास मला दिला. असरानी, शत्रूघ्न सिन्हा वगैरे संस्थेतली सिनिअर मंडळी तिथे हजर होती. जया भादुरी बहुतेक शेवटच्या वर्षाला होती. याशिवाय त्यावेळचे उगवते तारे, आजचे आघाडीचे कलाकार सहजगत्या आसपास वावरत होते. सहस्त्रबुद्धेंच्या परिचयातून आणि नंतर दृढ होत गेलेल्या नात्यातून अशा अनेक आठवणींचे कोश उलगडत राहतात. आमची वाटचाल इथवर झाली, हे सांगूनही विश्वसनीय वाटत नाही इतका ताजेपणा त्यात आजही टिकून आहे.